Λίγες πληροφορίες για τον συγγραφέα από τον βιογράφο
Φιλόστρατο: Δίωνα δὲ τὸν Προυσαῖον οὐκ οἶδ΄ ὅ τι χρὴ προσειπεῖν διὰ τὴν ἐς
πάντα ἀρετήν͵ Ἀμαλθείας γὰρ κέρας ἦν͵ τὸ τοῦ λόγου͵ ξυγκείμενος μὲν τῶν ἄριστα
εἰρημένων τοῦ ἀρίστου͵ βλέπων δὲ πρὸς τὴν Δημοσθένους ἠχὼ καὶ Πλάτωνος͵ ᾗ͵
καθάπερ αἱ μαγάδες τοῖς ὀργάνοις͵ προσηχεῖ ὁ Δίων τὸ ἑαυτοῦ ἴδιον ξὺν ἀφελείᾳ ἐπεστραμμένῃ.
ἀρίστη δὲ ἐν τοῖς Δίωνος λόγοις καὶ ἡ τοῦ ἤθους κρᾶσις· ὑβριζούσαις τε γὰρ
πόλεσι πλεῖστα ἐπιπλήξας οὐ φιλολοίδορος͵ οὐδὲ ἀηδὴς ἔδοξεν͵ ἀλλ΄ οἷον ἵππων ὕβριν
χαλινῷ καταρτύων μᾶλλον ἢ μάστιγι͵ πόλεών τε εὐνομουμένων ἐς ἐπαίνους καταστὰς
οὐκ ἐπαίρειν αὐτὰς ἔδοξεν͵ ἀλλ΄ ἐπιστρέφειν μᾶλλον ὡς ἀπολουμένας͵ εἰ
μεταβάλοιντο. ἦν δὲ αὐτῷ καὶ τὸ τῆς ἄλλης φιλοσοφίας ἦθος οὐ κοινὸν οὐδὲ εἰρωνικόν͵
ἀλλὰ ἐμβριθῶς μὲν ἐγκείμενον͵ κεχρωσμένον δέ͵ οἷον ἡδύσματι͵ τῇ πρᾳότητι. ὡς δὲ
καὶ ἱστορίαν ἱκανὸς ἦν ξυγγράφειν͵ δηλοῖ τὰ Γετικά͵ καὶ γὰρ δὴ καὶ ἐς Γέτας ἦλθεν͵
ὁπότε ἠλᾶτο. τὸν δὲ Εὐβοέα καὶ τὸν τοῦ ψιττακοῦ ἔπαινον καὶ ὁπόσα οὐχ ὑπὲρ
μεγάλων ἐσπούδασται τῷ Δίωνι͵ μὴ μικρὰ ἡγώμεθα͵ ἀλλὰ σοφιστικά͵ σοφιστοῦ γὰρ τὸ
καὶ ὑπὲρ τοιούτων σπουδάζειν. Γενόμενος δὲ κατὰ τοὺς χρόνους͵ οὓς Ἀπολλώνιός τε
ὁ Τυανεὺς καὶ Εὐφράτης ὁ Τύριος ἐφιλοσόφουν͵ ἀμφοτέροις ἐπιτηδείως εἶχε καίτοι
διαφερομένοις πρὸς ἀλλήλους ἔξω τοῦ φιλοσοφίας ἤθους. τὴν δὲ ἐς τὰ Γετικὰ ἔθνη
πάροδον τοῦ ἀνδρὸς φυγὴν μὲν οὐκ ἀξιῶ ὀνομάζειν͵ ἐπεὶ μὴ προσετάχθη αὐτῷ φυγεῖν͵
οὐδὲ ἀποδημίαν͵ ἐπειδὴ τοῦ φανεροῦ ἐξέστη κλέπτων ἑαυτὸν ὀφθαλμῶν τε καὶ ὤτων
καὶ ἄλλα ἐν ἄλλῃ γῇ πράττων δέει τῶν κατὰ τὴν πόλιν τυραννίδων͵ ὑφ΄ ὧν ἠλαύνετο
φιλοσοφία πᾶσα. φυτεύων δὲ καὶ σκάπτων καὶ ἐπαντλῶν βαλανείοις τε καὶ κήποις καὶ
πολλὰ τοιαῦτα ὑπὲρ τροφῆς ἐργαζόμενος οὐδὲ τοῦ σπουδάζειν ἠμέλει͵ ἀλλ΄ ἀπὸ δυοῖν
βιβλίοιν ἑαυτὸν ξυνεῖχεν· ταυτὶ δὲ ἦν ὅ τε Φαίδων ὁ τοῦ Πλάτωνος καὶ
Δημοσθένους ὁ κατὰ τῆς πρεσβείας. θαμίζων δὲ ἐς τὰ στρατόπεδα͵ ἐν οἷσπερ εἰώθει
τρύχεσθαι͵ καὶ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν ἐς νεώτερα ὁρμῶντας ἐπὶ Δομετιανῷ ἀπεσφαγμένῳ
οὐκ ἐφείσατο ἀταξίαν ἰδὼν ἐκραγεῖσαν͵ ἀλλὰ γυμνὸς ἀναπηδήσας ἐπὶ βωμὸν ὑψηλὸν ἤρξατο
τοῦ λόγου ὧδε· «αὐτὰρ ὁ γυμνώθη ῥακέων πολύμητις Ὀδυσσεύς͵» καὶ εἰπὼν ταῦτα καὶ
δηλώσας ἑαυτόν͵ ὅτι μὴ πτωχός͵ μηδὲ ὃν ᾤοντο͵ Δίων δὲ εἴη ὁ σοφός͵ ἐπὶ μὲν τὴν
κατηγορίαν τοῦ τυράννου πολὺς ἔπνευσεν͵ τοὺς δὲ στρατιώτας ἐδίδαξεν ἀμείνω
φρονεῖν τὰ δοκοῦντα Ρωμαίοις πράττοντας. καὶ γὰρ ἡ πειθὼ τοῦ ἀνδρὸς οἵα
καταθέλξαι καὶ τοὺς μὴ τὰ Ἑλλήνων ἀκριβοῦντας· Τραιανὸς γοῦν ὁ αὐτοκράτωρ ἀναθέμενος
αὐτὸν ἐπὶ τῆς Ρώμης ἐς τὴν χρυσῆν ἅμαξαν͵ ἐφ΄ ἧς οἱ βασιλεῖς τὰς ἐκ τῶν πολέμων
πομπὰς πομπεύουσιν͵ ἔλεγε θαμὰ ἐπιστρεφόμενος ἐς τὸν Δίωνα «τί μὲν λέγεις͵ οὐκ
οἶδα͵ φιλῶ δέ σε ὡς ἐμαυτόν». Σοφιστικώτατοι δὲ τοῦ Δίωνος αἱ τῶν λόγων εἰκόνες͵
ἐν αἷς εἰ καὶ πολύς͵ ἀλλὰ καὶ ἐναργὴς καὶ τοῖς ὑποκειμένοις ὅμοιος.
Ο Δίων,
λοιπόν, από την Προύσα της Βιθυνίας (40-117 μ.Χ.) ήταν επιφανής ρήτορας και
οπαδός της στωικής φιλοσοφίας. Ρωμαίος πολίτης, ανήκε στην τάξη των ιπποτρόφων
και από πολύ νέος ασχολήθηκε με την σπουδή της φιλοσοφίας. Για να πλουτίσει τις
γνώσεις του επιχείρησε μακρόχρονες περιηγήσεις σε χώρες του ρωμαϊκού κράτους.
Στην Αίγυπτο γνώρισε τον αυτοκράτορα Βεσπιανό, ο οποίος τον πήρε μαζί του στη
Ρώμη ως σύμβουλο. Μετά τον θάνατο του Βεσπιανού ανέβηκε στον θρόνο της Ρώμης ο
Δομιτιανός που καταδίωξε τον Δίωνα και τελικά τον εξόρισε γιατί ο Δίων
κατέκρινε την πολιτική του αυτοκράτορα και τον κατηγόρησε για τον θάνατο
επιφανούς συγγενή του.
Ο Δίων συνέχισε τις περιηγήσεις του με μοναδικά εφόδια τον
«Φαίδων» του Πλάτωνα και τον «Περί πρεσβείας» λόγο του Δημοσθένη, ταξίδευε
εργαζόμενος χειρωνακτικά από χώρα σε χώρα, μελετώντας τα ήθη και τα έθιμα και
κάνοντας χρήση της ρητορικής του δεινότητας. Για την ικανότητά του στη ρητορική
οι ακροατές του τον αποκαλούσαν Χρυσόστομο.
Μετά τον θάνατο του Δομιτιανού επέστρεψε στην Ρώμη και
τιμήθηκε από τον αυτοκράτορα Νέρβα και αργότερα από τον Τραϊανό. Ο Τραϊανός
μάλιστα συνήθιζε να τον καλεί στο αυτοκρατορικό αμάξι κατά τους περιπάτους και
τις παρελάσεις του.
Μετά την Ρώμη και έπειτα από πρόσκληση των συμπατριωτών του ο
Δίων έφθασε στην Προύσα και εκλέχθηκε άρχοντας της πόλης, την οποία κόσμησε με
στοές, υδραγωγεία και άλλα έργα. Αργότερα όμως οι κάτοικοι αντέδρασαν στην
πολιτική του και εξεγέρθηκαν εναντίον του σε τέτοιο βαθμό ώστε ο Δίων μόλις
κατόρθωσε να διασωθεί.
Από τα έργα του περισώθηκαν 80 λόγοι μεταξύ των οποίων και 5
επιστολές. Ο Δίων διακρινόταν για την ρητορική του δεινότητα, τις φιλοσοφικές
κρίσεις του και τον πλούτο των γνώσεων. Ο βιογράφος του ο Φιλόστρατος τον
χαρακτηρίζει σοφιστή και φιλόσοφο. Το ύφος των λόγων του μοιάζει με του
Δημοσθένη, του Πλάτωνα και του Αισχίνη και ο Αρέθας σημειώνει ότι «σεμνολογεί
μετ’ αφελείας και την αφέλειαν εξαίρει μετά σεμνότητος».
Οι φιλοσοφικές διδασκαλίες του Δίωνα δεν έχουν επιστημονικό
χαρακτήρα, αλλά υπάρχουν σ’ αυτές ηθικές αρχές σύμφωνα με το πνεύμα της
σωκρατικής, της κυνικής σχολής και με τη λαϊκή σοφία.
Στο έργο του ΚΥΝΗΓΟΣ, ο Δίων περιγράφει πως όταν κάποτε
ναυάγησε στις ακτές της Εύβοιας συνάντησε ένα κυνηγό ο οποίος τον οδήγησε στην
καλύβα του και καθ’ οδόν του διηγήθηκε την ιστορία του…
