Ιδαίοι Δάκτυλοι ήταν δαίμονες που κατάγονταν από την Ίδη της Κρήτης ή της Φρυγίας.
Αποτελούσαν την ακολουθία της μητέρας των θεών, της Ρέας (ή Κυβέλης).
Ονομάστηκαν Δάκτυλοι επειδή ήταν πέντε (όσα και τα δάκτυλα του χεριού).
Άλλη εξήγηση είναι πως υπήρξαν επιδέξιοι τεχνίτες στην κατεργασία του μετάλλου.
Η παράδοση λέει ότι όταν τους γέννησε η μητέρα τους η Ρέα (ή Αγχιάλη) έμπηξε,
από τους πόνους του τοκετού, τα δάκτυλά της στο χώμα. Στο σημείο εκείνο έμειναν τα πέντε σημάδια. Λένε επίσης ότι γεννήθηκαν από την σκόνη που έριξαν πίσω τους με τα δάκτυλά τους οι τροφοί του Δία.
Παρά την πεποίθηση ότι ήταν πέντε αναφέρονται και άλλοι Δάκτυλοι, συγκεκριμένα οι εξής δέκα: Άκμων, Δαμναμενεύς, Επιμήδης, Ηρακλής, Ιάσιος, Ίδας ή Ακεσίδας, Κέλμις, Κυλληνός, Παιωναίος, Τιτίας.
Επίσης λένε ότι οι πρώτοι εκατό άνδρες που γεννήθηκαν στην Κρήτη ονομάστηκαν Ιδαίοι Δάκτυλοι.
Μερικοί αποδίδουν στους Δακτύλους και την καθιέρωση των Μυστηρίων.
Σύμφωνα με άλλη παράδοση, στους Δακτύλους εμπιστεύθηκε η Ρέα την διαφύλαξη του βρέφους Δία και έτσι αυτοί ταυτίζονται και με τους Κουρήτες.
Μια άλλη παράδοση των Ηλείων, δέχεται ότι οι Δάκτυλοι ήταν Κρήτες με τα εξής ονόματα:
Ηρακλής (όχι ο περίφημος γιος της Αλκμήνης)
Παιωναίος
Επιμήδης
Ιάσιος και
Ίδας.
Ο Ηρακλής ήταν ο μεγαλύτερος από τους πέντε. Όπως λοιπόν πρόσεχαν τον μικρό Δία, ο Ηρακλής πρότεινε να κάνουν αγώνες δρόμου, για διασκέδαση και ο ίδιος ο Ηρακλής στεφάνωσε τον νικητή.
Έτσι, οι πέντε αυτοί Δάκτυλοι (θέλοντας να διασκεδάσουν τον Δία) ίδρυσαν τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο Ιδαίος Ηρακλής καθιέρωσε να τελούνται οι αγώνες κάθε πέντε χρόνια, επειδή πέντε ήταν η παρέα τους.
Στην Ολυμπία υπήρχε ιδιαίτερος βωμός των Ιδαίων Δακτύλων.
Μια άλλη παλαιά παράδοση αναφέρει ότι οι Ιδαίοι Δάκτυλοι ήταν ο Κέλμης, ο Δαμναμενεύς και ο Άκμων, παντοδύναμοι μάγοι όλοι τους. Άλλη παράδοση λέει ότι δίδαξαν μουσική στον Πάρη στο όρος Ίδη της Τροίας.
Ὕμν[ος]
[Τ]ού[σ]δε Διὸς φιλ[ότητι μιγεῖσα]
ωιφνιτην η[
[τ]ῶν δ΄ ἐξέβλ[υ]σε θε[λξίνοος]
[ ἐκ παλαμάω[ν]͵ ὃς πανο[
[Ε]ὐρύθεος ὃς πρῶτος ε[
[φ]άρμακα ἀλεξητ[ήρια]
[ [π]ρῶτος δὲ ἰάτ[ρ]ευσε [
[Μ]ατρὸς ὀρείας δεῖξαν [
[πρ]ῶτος δένδ[ρα] φ[ύτευσε]
[ Φοίβου Ἀπόλλωνο[ς]
[ [Ε]ὐρυθέου δὲ καὶ [
[Δ]ιὸς ὑέων [
[ἀκ]ροχέρων͵ ὧν καὶ
[π]ᾶσι θεῶν εἶναι κο[
[Ἡ]φαίστου καὶ Ἄρεος [
[κ]αὶ Πανὸς φιλαγρα[ύλου] [
ἀκμαίως
[ἔ]βλ[υ]σ[ε [
[Δ]αμναμένευς τε [
αἰθὴρ [
κληδὼν Σιδήναι [
[ο]ὗτοι Δάκτυλοί εἰσιν [ ] οἳ ]
Μητρὸς ὀρείας δεῖξα[ν] [
καί μιν ἀπειργάζοντο εγ[
[εἰ]ς Φρυγίας κώμαν [ἱ]ερ[
καί μιν ἄγουσ΄ εἰς [
[ἔ]μβαλε μηνίσασα [
[ο]ὕνεκά μιν πρ[ο]ὐφείλομε[ν
οὐκ ἔθελε ἐκκομίσαι δρυ[ὸς] [
εἰς Φρυγίαν ευτατου [
οὓ[ς] κλέπτων
[π]ρᾶτ[ο]ς δη [
........
αἷμα λύκων συνκιρναμένα [
[ὄρ]γανα χειροτέχνη[ς]
