Ήταν ιστορικός του 15ου αιώνα. Γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα το 1410. Καταγόταν από την Ίμβρο. Το μικρό του όνομα είναι Ερμόδωρος-Μιχαήλ, λέγεται όμως ότι το Μιχαήλ που επικράτησε, το πήρε στο τέλος του βίου του όταν έγινε μοναχός. Λέγεται επίσης ότι το επίθετό του πιθανόν να ήταν Κριτόπουλος και το μετέτρεψε σε Κριτόβουλος, ίσως από διάθεση λογιοτατισμού.
Σπούδασε πιθανόν στην Πόλη και είχε σχέσεις με τον οίκο των Παλαιολόγων.
Μετά την άλωση της Αδριανούπολης στάλθηκε από τους συμπατριώτες του στον σουλτάνο για να δηλώσει υποταγή των νησιών Λήμνου, Θάσου και Ίμβρου. Πολλοί αμφισβητούν ότι πήγε ο ίδιος στην Αδριανούπολη για την υπόθεση αυτή και λέγουν ότι απλώς έδωσε οδηγίες στην αποστολή, οι οποίες και πέτυχαν να υποταχθούν τα νησιά αυτά στην εξουσία του ηγεμόνα του Αίνου Παλαμήδη. Το βέβαιο είναι ότι, όταν ο διάδοχος του Παλαμήδη Δωρίνος ήρθε σε σύγκρουση με τους Τούρκους, ο Κριτόβουλος ανέλαβε ο ίδιος την διακυβέρνηση της Ίμβρου με εντολή του τούρκου ναυάρχου Ιωνούτζη.
Το 1458 κατόρθωσε με ενέργειές του να δοθεί η Λήμνος ως φόρου υποτελής στον αδελφό του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, τον Δημήτριο. Το 1466 η Ίμβρος καταλήφθηκε από τους Βενετσιάνους και ο Κριτόβουλος κατέφυγε τότε στην Πόλη.
Τον Μιχαήλ Κριτόβουλο βαρύνει η κατηγορία ότι πίστευε στην δυνατότητα συνεργασίας με τον κατακτητή και τις ιδέες του τις διακύρηξε έμπρακτα, γράφοντας την ιστορία του Μωάμεθ και των συγχρόνων του γεγονότων. Το έργο του αυτό που πρέπει να τελείωσε στη διετία 1466-1467 αποτελείται από πέντε μέρη, στον πρόλογό του ανακηρύσσει τον Μωάμεθ ισάξιο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τον παρουσιάζει μάλιστα ως λόγιο ελληνομαθή! Επίσης όπως γράφει ο ίδιος, το ιστορικό του αυτό έργο αποβλέπει στο να κατατοπίσει την Δύση για τα θαυμαστά επιτεύγματα του τούρκου μονάρχη και αν συμφωνεί κι εκείνος (δηλαδή ο μονάρχης Μωάμεθ), για την σκοπιμότητα της διαφώτισης των δυτικών για το άτομό του, θα τη συνεχίσει. Ο τούρκος μονάρχης όμως δεν ενδιαφέρθηκε για την πρότασή του και ο Κριτόβουλος τόσο απογοητεύθηκε ώστε έγινε καλόγερος, κλείσθηκε σε μοναστήρι και ασχολήθηκε με την συγγραφή θεολογικών έργων. Πέθανε μετά το 1467.
Το ιστορικό έργο του Κριτόβουλου είναι γραμμένο σε θουκυδίδειο ύφος. Κατανοώντας ότι οι Έλληνες θα δυσφορούσαν για τις φιλοτουρκικές διαθέσεις του προσπαθεί να μειώσει αυτή την εντύπωση εκφράζοντας την άμετρη θλίψη του για τον πόνο και τα παθήματα του έθνους. Στο έργο του διοχετεύει πολλές πληροφορίες αντλημένες από τουρκικές πηγές αν και συνήθως παραθέτει απόψεις και των δύο πλευρών.
Μοναδική έκδοση των έργων του έγινε από τον Μύλλερ στη σειρά Fragmenta Historicorum Graecorum στον 5ο τόμο της παρισινής έκδοσης το 1870.
Ο ιστορικός Π. Καρολίδης (που πίστευε στη δυνατότητα συνεργασίας του ελληνικού και του τουρκικού στοιχείου στα πλαίσια του τουρκικού κράτους), μετέφρασε στα τουρκικά την Ιστορία του Κριτόβουλου, ύστερα από την έκφραση σχετικής επιθυμίας του σουλτάνου Μουράτ Ε΄.
Εκτός από το έργο αυτό, στον Κριτόβουλο αποδίδονται και τα θεολογικά έργα «Ευχή εις τον Κύριον Ημών Ιησούν Χριστόν», «Εγκώμιον εις τον ιερόν Αυγουστίνον», «Περί των παθών» και «Ομιλία εις το πάθος του Κυρίου».
